In deze bijlage geven we een korte beschrijving van de meest relevante professionals die (onder andere) actief zijn op de hogere preventieniveaus.

Arbeids- & organisatiedeskundigen (1, 2A)¹

Een Arbeids- en Organisatiedeskundige richt zich vooral op de psychosociale arbeidsbelasting van mensen en de kwaliteit van arbeid binnen de organisatie. Op basis van risico-inventarisaties brengt een A&O-deskundige advies uit over de gezondheid en werkomstandigheden van werknemers. Ook draagt hij/zij bij aan het vergroten van de inzetbaarheid en motivaties van medewerkers, het ontwikkelen van innovaties, ontwikkelingen van nieuwe theorieën en methoden, beleid en programma’s.

En A&O deskundige moet in staat zijn onderzoek uit te voeren, arbeidsrisico’s in kaart kunnen brengen (onder andere via een RI&E), kennis hebben van interventietechnieken, projecten kunnen managen en op actieve wijze A&O-vakkennis kunnen toepassen. Daarnaast moet de A&O-deskundige in staat zijn conclusies te verbinden aan resultaten van onderzoek. De A&O-deskundige moet bovendien analyses en adviezen op adequate wijze mondeling en schriftelijk kunnen rapporteren.

• Opleiding: een succesvol afgeronde hbo-opleiding, met een vervolg (post-hbo) opleiding tot A&O-deskundige. Een dergelijke specialisatie duurt ongeveer 1,5 jaar.

• Certificering: certificering is noodzakelijk voor uitoefening van het vak A&O-deskundige. Dit kan bij een certificerende instelling als Hobéon. Hiervoor moet men onder andere aan de opleidingseisen voldoen.

Arbeids- en organisatiepsychologen/arbeids- en gezondheidspsychologen (1, 2A, 2B, 3A, 3B)

Arbeids- en organisatiepsychologen houden zich onder andere bezig met personeelsselectie, management, ziekteverzuim, beroepskeuze en personeelsselectie. Men bestudeert het menselijk gedrag op de werkvloer, de verhouding tussen werknemer en organisatie en de functie- en takenverdelingen. Aan de hand van de bestudeerde structuren is het mogelijk eventueel aanpassingen door te voeren. Ook wanneer een organisatie veel ziekteverzuim kent, is het mogelijk om een A&O-psycholoog in te schakelen. Deze helpt dan met analyse, advies en het vormgeven van re-integratieprogramma’s. Daarnaast is een A&O-psycholoog betrokken bij de werving en selectie van personeel, het ontwikkelen en uitvoeren van trainingsprogramma’s en biedt hij/zij hulp bij loopbaanontwikkeling.

• Opleiding: universitaire opleiding met een masterspecialisatie in Arbeid en Organisatie, aangeboden door verschillende universiteiten. Ook specialisatie met hbo-opleiding is mogelijk, bijvoorbeeld via NCOI.

• Certificering²: het NIP heeft een register ingesteld voor (onder andere) Arbeid- en Organisatiepsychologen. Om hierin opgenomen te worden, moet de psycholoog na een universitaire opleiding een tweejarige postmaster hebben gevolgd. Deze postmaster moet voldoen aan de vakbekwaamheidsnorm van het NIP. Voor herregistratie moet de psycholoog kennis en vaardigheden onderhouden en zich verbinden aan de Beroepscode voor Psychologen.

Arbeidshygiënisten (2A, 2B)

Arbeidshygiëne is de discipline van het anticiperen, herkennen, evalueren en beheersen van gevaren voor de gezondheid in de werkomgeving.³ Een arbeidshygiënist bevordert de gezondheid en het welzijn van de werknemers. En hij/zij brengt de risico’s in kaart die op de langere termijn voor letsel of schade kunnen zorgen. De arbeidshygiënist is de aangewezen specialist op het gebied van belastende factoren in de werkomgeving. Deze deskundige adviseert onder meer over blootstelling aan gevaarlijke stoffen, fysische factoren en fysieke belasting.⁴ Arbeidshygiëne is een van de vier kerndisciplines die in het Arbobesluit zijn genoemd.

• Opleiding: om de opleiding Arbeidshygiënist te volgen moet men minimaal een hbo werk- en denkniveau hebben. De opleiding moet geaccrediteerd zijn door Hobéon. Een opleiding duurt ongeveer 2 jaar.

• Certificering⁵: Hobéon verleent het certificaat voor een Arbeidshygiënist, via de certificatie van Hoger Veiligheidskundige, Arbeidshygiënist en Arbeids- en Organisatiedeskundige (VAO).

Arbocoördinatoren/preventiemedewerkers (1, 2A)⁶

Een preventiemedewerker richt zich op het waarborgen en bevorderen van de dagelijkse veiligheid, arbeidsomstandigheden en gezondheid op de werkvloer. Voorlichting en adviseren vormen hierbij de basis. Maar de preventiemedewerker kent meer taken. Denk bijvoorbeeld aan het opstellen van risico-inventarisaties en evaluaties, activiteiten rondom de Bedrijfshulpverlening (BHV) en het ontwikkelen en ondersteunen van het arbeidsomstandighedenbeleid.

De preventiemedewerker moet kennis hebben van relevante wet- en regelgeving over verzuim, arbeid, en re-integratie. Daarnaast moet de preventiemedewerker kunnen ondersteunen bij het opstellen, uitvoeren en evalueren van het arbo- en verzuimbeleid. Hij/zij moet kennis hebben van RI&E en kunnen bijdragen aan het opstellen van een Plan van Aanpak. Dit aan de hand van relevante instrumenten en materialen. Sterke analytische en communicatieve vaardigheden zijn noodzakelijke competenties.

• Opleiding: een opleiding is geen verplichte kwalificatie. Door DNV is een basisprofiel voor een preventiemedewerker opgesteld. Ook zijn er basisopleidingen tot preventiemedewerker van onder andere arbodiensten, particuliere opleidingsbureaus en uitgevers.

• Certificering: voldoen aan certificering is niet verplicht bij het uitoefenen van het vak van preventiemedewerker. Er zijn wel verschillende certificeringsregelingen op de markt. Zij geven persoonscertificaten uit.

Bedrijfsartsen ((1), (2A), 2B, 3A, 3B)⁷

Bedrijfsartsen beschermen en bevorderen de gezondheid van werknemers. Ze hebben grofweg twee aandachtsgebieden. De eerste is het voorkomen en beperken van gezondheidsschade in relatie tot het werk. De tweede is het behoud en herstel van arbeidsgeschiktheid. Bedrijfsartsen moeten in staat zijn risico’s in arbeidsorganisaties te signaleren en te evalueren. Ze moeten ook adviezen kunnen geven over interventie-, trainings-, en begeleidingsprogramma’s.

Een bedrijfsarts moet methoden voor gezondheidsbewaking, meetmethoden en registratiemethoden kunnen gebruiken. Hij/zij moet kennis hebben van de determinanten van ziekte en relevante wettelijke bepalingen. Verder moet hij/zij kunnen adviseren en interveniëren. Ook moet de bedrijfsarts communicatief sterk zijn en advies en argumenten overtuigend kunnen overbrengen. Dit geldt voor zowel gesprekken met organisaties als in interactie met de patiënt.

• Opleiding: een vierjarige opleiding bij voltijdse aanstelling. Deze opleiding is deel praktijkgericht, deels theoretisch.

• Certificering: voor uitoefening moet men geregistreerd staan in het erkende specialistenregister van de RGS. De inschrijving is verplicht om in Nederland de wettelijk beschermde specialistentitel van de KNMG te mogen voeren.

Bedrijfsmaatschappelijk werkers ((1), 2B, 3A, 3B)⁸

Een bedrijfsmaatschappelijk werker ondersteunt werknemers bij emotionele, psychologische of materiële problemen. Hij/zij biedt hulp en begeleiding aan individuele medewerkers, groepen medewerkers en leidinggevenden. Het gaat hierbij onder andere om het structureel verminderen van de Psychosociale Arbeidsbelasting (PSA).

Een bedrijfsmaatschappelijk werker kan ook hulp bieden bij specifieke situaties als reorganisatie of ontslag. Daarnaast brengt de bedrijfsmaatschappelijk medewerker eventuele verandermogelijkheden in kaart. Ook organiseert hij/zij trainingen en workshops binnen een organisatie. Het is van belang dat een bedrijfsmaatschappelijk werker op een juiste en efficiënte wijze een hulpverleningsplan kan opstellen. Daarnaast moet hij/zij integrale oplossingen voor specifieke problemen kunnen vinden of de cliënt kunnen doorverwijzen naar instanties die hem/haar verder helpen.

• Opleiding: een mbo- of hbo-opleiding Maatschappelijk werk en Dienstverlening, met een specialisatie in bedrijfsmaatschappelijk werk. Het is ook mogelijk een post-hbo-opleiding tot Bedrijfsmaatschappelijk werker te volgen.

• Certificering⁹: registratie bij Registerplein. Nodig is een Post-hbo-opleiding BMW of een werkgeversverklaring waaruit blijkt dat men tenminste vijf jaar werkervaring heeft opgebouwd als BMW op hbo-niveau voor minimaal 16 uur per week.

Casemanagers verzuim (3A, 3B)¹⁰

Een casemanager verzuim is verantwoordelijk voor de registratie van individuele verzuimprocessen. Hij/zij monitort het verzuim van het begin tot einde, bijvoorbeeld met een verzuimbegeleidingstool. De casemanager verzuim communiceert met de medewerker/cliënt en informeert hem/haar over diens rechten en plichten. Daarnaast zorgt de casemanager verzuim dat er regelmatig voortgangsgesprekken gehouden worden. De casemanager verzuim moet de sociaaljuridische en arbeids-juridische wetgeving kennen. Daarnaast is het van belang dat men beschikt over sterke communicatieve en organisatorische vaardigheden.

• Opleiding¹¹: havo-diploma, werkzaam op hbo-niveau. Opleiding tot casemanager is een praktische hbo-opleiding, met zeer diverse vormen en een duur van een paar dagen tot een jaar.

• Certificering

Voor specialisten op het gebied van sociale zekerheid bij verzuim en arbeidsongeschiktheid geldt registratie bij, als kwaliteitsborging.

Ergonomen (1, 2A, (2B), (3A), (3B))¹²

Een ergonoom helpt mee aan de uitwerking en implementatie van het gezondheidsbeleid binnen verschillende organisaties. Het doel van diens werkzaamheden is onder andere om de fysieke belasting van medewerkers te verminderen. Dit door ondersteunende materialen en taakuitvoeringen te ontwikkelen en aan te passen.

Kerntaken zijn onder andere het in kaart brengen van (mogelijk) risico’s binnen een organisatie. Daarbij moet een ergonoom verschillende risicoanalyse-instrumenten kunnen inzetten. De ergonoom moet kennis bezitten over ergonomie en de wet- en regelgeving hierover. Hij/zij moet verder verschillende onderzoeksmethoden beheersen en de resultaten van een onderzoek kunnen analyseren. Op basis daarvan moet de ergonoom aanbevelingen voor de ontwikkeling en uitvoering van het gezondheidsbeleid binnen een organisatie kunnen geven.

• Opleiding: Er is geen specifieke opleiding ergonomie. Afgesloten Hbo- of WO-studie met aandacht voor ergonomie is een pré. Mogelijkheid tot het volgen van verschillende cursussen. Daarbij is voorkennis van belang, maar niet vereist.¹³

• Certificering: titel van Ergonoom is niet beschermd. Mogelijkheid om de titel Europees Ergonoom (Eur Erg) te dragen. Dit is een beschermd kwaliteitslabel, waarbij men moet voldoen aan verschillende eisen.¹⁴

Loopbaanprofessionals (1, 2A, (2B), (3A))¹⁵

Een loopbaanprofessional ondersteunt en begeleidt mensen bij vragen over hun loopbaan en carrière. Dit kan bijvoorbeeld binnen een organisatie, toegepast op specifieke functies. Dit kan ook buiten de organisatie, voor personen die op zoek zijn naar een nieuwe functie. In een organisatie zorgt de loopbaanprofessional er onder andere voor dat de juiste personen op de juiste functies werkzaam zijn. En dat die personen bijdragen aan ontwikkelingen binnen een bedrijf.

Een loopbaanprofessional moet een proces voor loopbaanadvies via methodische stappen kunnen uitvoeren. Daarbij moet hij/zij gefundeerd kunnen kiezen uit de verschillende beschikbare technieken en instrumenten. De loopbaanprofessional moet ook de resultaten op professionele wijze kunnen gebruiken en interpreteren, individuele situaties kunnen diagnosticeren en vanuit verschillende perspectieven advies kunnen aandragen.

• Opleiding: voorkeur voor hbo-opleiding op het gebied van mens- en organisatiegerichte vakgebieden. Maar ook een andere afgeronde hbo-opleiding is mogelijk. Daarbij een kortdurende post-hbo opleiding tot loopbaanprofessional. Onder andere aangeboden bij Noloc en BGL.

• Certificering: Noloc handhaaft een erken register voor loopbaanprofessionals, als beschermd collectief. Het CMI heeft een onafhankelijk certificeringprogramma opgesteld, het Register Loopbaanprofessionals (RL).

P&O / HR professionals (1, 2A, (3A))

Een P&O-professional kan een erg breed takenpakket hebben. De precieze omvang hangt af van de organisatie waarbinnen hij/zij functioneert. Beheer van de personeelsadministratie en advisering over het personeelsbestand vallen hieronder. Ook projectmanagement bij beleidsprojecten is een taak van een P&O-professional. Net als het zorgen voor een efficiënte procesgang, personeelsbezetting- en inzet. Een P&O-professional moet projectmatig kunnen werken, suggesties met betrekking tot beleidsvoering kunnen ontdekken en die in adviezen kunnen omzetten. Daarnaast moet hij/zij over goede communicatieve vaardigheden beschikken en medewerkers coachend kunnen ondersteunen. Op basis van beschikbare kennis moet de P&O-professional conclusies kunnen trekken. En hij/zij moet die conclusies kunnen gebruiken om richtlijnen en instructies voor de beleidsvoering in de organisatie op te stellen.

• Opleiding:een P&O/HR-professional beschikt over een afgeronde hbo-opleiding of hbo werk- en denkniveau. Praktijkopleidingen tot HR- professional worden door verschillende opleidingsinstituten aangeboden en duren gemiddeld één jaar. Er zijn ook HRM-opleidingen op universitair niveau.

• Certificering¹⁶¹⁷:sinds 1 april 2014 is certificering van kracht, door peer assessment. Certificeren geeft garantie voor een standaard van professionaliteit.

Veiligheidskundigen (2A, 2B)¹⁸

Het optimaliseren van de (veilige) arbeidsomstandigheden is een van de taken van een veiligheidskundige. Het Hobéon definieert de kerntaken verder als volgt: het uitvoeren van onderzoek naar de gezondheid, werkomstandigheden en duurzame inzetbaarheid in arbeidsorganisaties. En op basis van de gevonden informatie advies uitbrengen. Ook het opstellen van een veiligheidskundige risicobeoordeling hoort daarbij. Daarvoor brengt de veiligheidskundige veiligheidsrisico’s in kaart en past hij/zij risicobeoordelingsmethoden toe.

Een veiligheidskundige heeft analytische vaardigheden en implementatievaardigheden nodig. Verder moet hij/zij resultaten kunnen analyseren en de uitkomsten daarvan helder kunnen rapporteren. Deze adviezen moeten binnen de organisatie geïmplementeerd en geborgd worden.

• Opleiding: voor de functie Hoger Veiligheidskundige moet men een hbo- of wo-opleiding met een post-hbo-opleiding tot HVK hebben afgerond. Arbeidshygiënisten en MKV’s kunnen met een korter traject het diploma HVK bemachtigen.

• Certificering: het Hobéon handhaaft het certificatiereglement VAO, een wettelijk verplicht vakbekwaamheidscertificaat dat nodig is voor het vak HVK.

Verzekeringsartsen (2A, 2B, (3A))¹⁹

Een verzekeringsarts voert onder andere medisch onderzoek uit en probeert beroepsziekten te signaleren. Hierbij speelt ook de individuele belastbaarheid een rol. Een verzekeringsarts stelt een probleemanalyse op, met een objectief medisch oordeel, diagnose en plan van aanpak. Op basis van zijn/haar kennis en onderzoek adviseert de verzekeringsarts de werkgever over de duurzame inzetbaarheid van de medewerkers in de organisatie. Hij/zij geeft ook gezondheidsvoorlichting daar waar nodig en gevraagd. Om deze taken te kunnen uitvoeren moet de verzekeringsarts relevante medische kennis en kennis van wet- en regelgeving bezitten. Daarnaast moet de verzekeringsarts over een groot analytisch vermogen beschikken en in staat zijn om diverse verzekeringsgeneeskundige onderzoekstechnieken uit te voeren.

• Opleiding: opleiding tot basisarts, vervolgopleiding arbeid en gezondheid-verzekeringsgeneeskunde. De opleiding tot verzekeringsarts is een combinatie van theoretisch en praktijkonderwijs.

• Certificering: een verzekeringsarts moet een geldige BIG-registratie als arts hebben.