Alles voor de arbeidsdeskundige
Uit onderzoek naar de handhaving van de socialezekerheidswetgeving door de Rijksuniversiteit Groningen blijkt dat hard aanpakken van uitkeringsfraude averechts werkt.
De harde aanpak van uitkeringsfraude, waarbij de nadruk ligt op boetes en straffen, is veel minder effectief dan vaak wordt gedacht en leidt tot een verslechtering van het contact tussen uitkeringsgerechtigden en uitvoeringsinstanties. Medewerkers van UWV en sociale dienst wijken in hun dagelijks werk bovendien regelmatig af van de strenge regels. Dit zijn de belangrijkste conclusies van een vierjarig onderzoek door een onderzoeksteam van de Rijksuniversiteit Groningen onder leiding van hoogleraar rechtssociologie Marc Hertogh, in de periode 2014-2018.
Het blijkt dat de meeste uitkeringsgerechtigden de verplichtingen die horen bij hun uitkering goed naleven. Desondanks vinden uitkeringsgerechtigden dat hun uitvoeringsinstantie zich vaker opstelt als een ‘politieagent’ (die straffen oplegt als zij zich niet aan de regels houden) dan als een ‘begeleider’ (die hen helpt bij het nakomen van hun verplichtingen).
Geen verband tussen repressieve handhaving en naleving
Uit het onderzoek blijkt geen aantoonbaar verband tussen ‘repressieve’ handhaving en naleving. Een aanhoudende harde opstelling bij een grote groep welwillende uitkeringsgerechtigden vergroot bovendien de kloof tussen burgers en uitvoeringsinstanties en kan ertoe leiden dat uitkeringsgerechtigden op termijn de regels niet beter maar juist slechter gaan naleven.
Het onderzoek laat ook zien dat medewerkers van uitvoeringsinstanties tussen de regels door hun eigen weg zoeken. Hierdoor ontstaan er grote verschillen tussen UWV en sociale dienst, maar ook binnen verschillende vestigingen van deze instanties.
Belangrijkste conclusie
De onderzoekers concluderen dat het nalevingsniveau in de sociale zekerheid niet zozeer is gebaat bij ‘meer’ handhaving, maar bij ‘slimmere’ handhaving. De effectiviteit van de handhaving in de sociale zekerheid wordt niet alleen bepaald door hardere of softere maatregelen, maar ook door de mate waarin de handhavingsstijl is afgestemd op de specifieke achtergronden en verwachtingen van de uitkeringsgerechtigde.
Verder lezen
Download het volledige onderzoek in de kennisbank van instituut Gak (financier onderzoek).
Interviews met hoogleraar Marc Hertogh: 'Uitkeringsgerechtigden willen niet behandeld worden als fraudeurs'