Banenafspraak schiet tekort: waarom het doel nog niet in zicht is

In de komende week buigt de Tweede Kamer zich over de toekomst en vereenvoudiging van de regeling. Maar wat heeft de banenafspraak de afgelopen tien jaar daadwerkelijk opgeleverd?

Ambitieus plan met wisselend succes

De banenafspraak, die in 2015 werd ingevoerd, had als doel een inclusievere arbeidsmarkt te creëren. Volgens arbeidsmarktdeskundigen heeft de wet werkgevers bewuster gemaakt van het belang van inclusie, al ging dat soms met tegenzin. 'Werkgevers werden als het ware met een stok achter de deur gedwongen, maar het is beter dan helemaal niets', zegt arbeidsmarktdeskundige Hafid Ballafkih.

Voor bedrijven die mensen met een arbeidsbeperking in dienst nemen, zijn er verschillende voordelen. Zo kunnen ze subsidie aanvragen voor aanpassingen op de werkvloer en krijgen ze een loonkostenvoordeel. Daarnaast biedt de no-risk-polis bescherming tegen financiële risico’s als een werknemer uitvalt door ziekte. 'Dankzij deze regeling hebben meer mensen met een beperking een kans gekregen op de arbeidsmarkt', zegt Nico Blok van Onbeperkt aan de Slag, een organisatie die bemiddelt tussen werkzoekenden en werkgevers.

Bureaucratie en angst voor risico’s

Toch is er ook kritiek. Werkgevers vinden de regeling te ingewikkeld en bureaucratisch. 'Vooral kleinere werkgevers zonder aparte HR-afdeling hebben moeite om de subsidies aan te vragen', stelt Antoine Reijnders van VNO-NCW.

Daarnaast speelt koudwatervrees een grote rol. Hoogleraar arbeidspsychologie Fred Zijlstra merkt op dat veel werkgevers bang zijn voor financiële risico’s. 'Ze vrezen dat het hen uiteindelijk meer geld kost als een werknemer met een beperking ziek wordt of uitvalt.'

Wisselende ervaringen van werknemers

Niet iedereen die via de banenafspraak aan een baan komt, heeft een positieve ervaring. Volgens Blok zijn er succesverhalen van mensen die een duurzame werkplek vonden, maar ook negatieve ervaringen. 'Er is sprake van discriminatie en niet alle werkgevers zijn bereid om hun werkprocessen aan te passen.'

Bovendien krijgen werknemers vaak niet de begeleiding die ze nodig hebben. Onderzoek van de Arbeidsinspectie toont aan dat tijdgebrek bij werkgevers een veelvoorkomende reden is waarom ondersteuning ontbreekt.

Concurrentie en oneerlijke verdeling

Het doelgroepregister, waarin staat wie wel en niet onder de banenafspraak valt, leidt tot extra problemen. Sommige mensen met een arbeidsbeperking vallen buiten de regeling en hebben daardoor juist minder kans op een baan. 'Deze groep moet nu niet alleen concurreren met mensen zonder beperking, maar ook met degenen die wél in het register staan', zegt Blok.

Volgens de Arbeidsinspectie heeft een aanzienlijk deel van de doelgroep geen reële kans op betaald werk. 'De overheid heeft onderschat hoe ontoegankelijk de arbeidsmarkt nog steeds is voor mensen met een beperking', stelt Zijlstra.

Daarnaast zijn er door de banenafspraak ook veel indirecte banen gecreëerd, zoals adviseurs die zich bezighouden met het begeleiden van werkgevers. 'Het lijkt erop dat er meer banen zijn ontstaan voor beleidsmakers dan voor de doelgroep zelf', zegt Ballafkih kritisch.

Meten van succes: cijfers versus kwaliteit

Het succes van de banenafspraak wordt vooral gemeten in aantallen banen, maar dat is te kort door de bocht, vindt Ballafkih. 'Het gaat niet alleen om het aantal gerealiseerde banen, maar ook om de kwaliteit en duurzaamheid van die banen. Blijft iemand bijvoorbeeld langer dan een jaar bij dezelfde werkgever?'

Volgens Zijlstra blijkt uit de praktijk dat veel mensen na korte tijd alweer uitstromen. Reijnders van VNO-NCW vult aan: 'Voor sommige mensen is de stap naar regulier werk nog te groot.'

Toekomst van de banenafspraak

Of het doel van 125.000 banen gehaald wordt of niet, de regeling blijft bestaan. Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid werkt aan vereenvoudiging van de wet, waarover de Tweede Kamer binnenkort stemt.

Zijlstra ziet de banenafspraak als een kans, vooral in een krappe arbeidsmarkt. 'We hebben een groep mensen die graag wil en kan werken – laten we die potentie benutten.'

Blok voegt toe dat een ideale arbeidsmarkt helemaal geen speciale regeling nodig zou hebben. 'Mensen met een beperking zouden gewoon beoordeeld moeten worden op hun talenten en kwaliteiten, net als iedereen.'